صنعت ماشین‌سازی یکی از راهکارهای عملی عبور کشور از مرحله مونتاژ به نوآوری است که مورد تاکید رهبر انقلاب قرار دارد. متاسفانه این صنعت مهم در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور مورد بی‌مهری قرار گرفته است و اغلب به بهانه‌ حمایت از تولید، بازار کشور در اختیار ماشین‌آلات خارجی قرار گرفته است به طوری که سالانه ۴ تا ۶ میلیارد دلار ماشین‌آلات صنعتی خطوط تولید وارد کشور شده که سهمی بالغ بر ۱۵-۱۰ درصد از کل واردات سالانه کشور است.

در این نوشتار دلایل اهمیت این صنعت مادر و صنعت‌ساز را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

صنعت ماشین ‏سازی به عنوان یک صنعت راهبردی و مادر، نقش بسزایی در توسعه کشورهای صنعتی ایفا کرده ‏است. اصولاً توسعه صنعتی در کشور، بدون توسعه صنعت ماشین‏ سازی امکان‏پذیر نخواهد بود، چراکه صنعت، فناوری را به زبان ماشین می‏ فهمد و شاهراه انتقال فناوری به صنعت، تبدیل فناوری به ماشین است.

متأسفانه ما امروزه در ایران فقط صاحب کارخانه هستیم، نه صنعت! این دو مفهوم، با یکدیگر متفاوتند؛ کارخانه ایستاست و صنعت پویا، صفت پویایی، حاصل از فناوری و نوآوری است و فناوری و نوآوری در صنعت، با ماشین ‏آلات پیشرفته و خط ‏تولید پیشرفته حاصل می ‏شود.

به دلیل بی ‏توجهی به این صنعت، با کوچک‏ترین تغییری در محصولات یک حوزه صنعتی مجبور ‏هستیم تمام درآمدهای حاصله از تولید را یک‏جا به تولید‏کنندگان ماشین‏ آلات خطوط تولید در کشورهای غربی یا جنوب شرقی آسیا پرداخت‎‏ کنیم تا بتوانیم با محصولات وارداتی رقابت کنیم و این داستان غم ‏انگیز همواره ادامه دارد.

ماشین‏‏ سازی؛ صنعت پرچم‏دار

سطح کشورها در صنعت ماشین‌سازی، نشان‌دهنده‌ سطح فناوری کل صنعت آنهاست. ماشین‌آلات صنعتی و بخصوص نسل‌های جدید ماشین‏ آلات صنعتی، از نظر فناوری پیچیده بوده و اغلب از ترکیب فناوری‌های پیشرفته‌ مختلف تشکیل شده‌اند.

از این رو، کشورهای پیشرو در صنعت ماشین‌سازی، از نظر برخورداری از فناوری‏های پیشرفته نیز اغلب پیشگام ‏اند. شناخته‌شدن یک کشور به عنوان تولیدکننده ماشین‌آلات پیشرفته صنعتی، اعتماد مشتریان جهانی را به محصولات دیگر این کشورها بیشتر می‌کند. لذا صنعت ماشین‌سازی می‌تواند پرچم‏دار صنعت یک کشور در جهان باشد.

توسعه ماشین ‏سازی؛ راهکار کم‏ اثر کردن تحریم‏ها

میزان واردات ماشین آلات خط تولید (بدون احتساب ماشین‏آلات سنگین و خودرو) در ایران، سالانه حدود ۵.۴ میلیاد دلار است که قریب ۱۰ تا ۱۵ درصد از کل واردات کشور را تشکیل می ‏دهد. این سهم از واردات، موجب شده تا در زمان تحریم که یکی از مهمترین موارد آن، ممنوعیت واردات ماشین ‏آلات پیشرفته است، بسیاری از پروژه‏ های توسعه‏ ای کلان کشور متوقف شود و حتی پیش آمده که یک کارخانه با وجود سرمایه‌گذاری زیاد به دلیل فقدان یک قطعه از یک دستگاه خط تولید بلااستفاده مانده است. در سال‏های اخیر و در شرایطی که ایران با تحریم مواجه شده بود، صنعت قطعه‌سازی ما دچار مشکلات بسیاری شد و تحریم‌ها برکیفیت محصولات اثر سوء گذاشت. تجربه کشور در سال‏های اخیر نشان ‏داده‏ است که در حوزه‏ هایی از صنعت که تجهیزات پیشرفته و فناوری‏های مورد نیاز، در داخل وجود داشته، تحریم‏ها اثر چندانی نداشته ‏است.

ماشین‏ سازی پیشران توسعه صنعتی

در بعضی از صنایع، علی‏رغم اینکه تقاضای زیادی در بازار کشور و منطقه وجود دارد، اما مانع اصلی توسعه ظرفیت تولید و عدم پاسخگویی به نیازهای موجود، گران بودن تجهیزات خط تولید است؛ به طور مثال، در صنعت لاستیک خودرو، نیاز سالانه داخلی، ۵۰۰ هزار تن است و تنها حدود ۳۰۰ هزار تن از این میزان، توسط تولیدات داخلی تأمین می ‏شود، در حالی‏که با مجهز شدن به ماشین‏ آلات خط تولید، توان پوشش کل نیاز داخلی و حتی کشورهای منطقه وجود دارد.

برآورد سالانه بازار (صنعت لاستیک) ایران و کشورهای همسایه حدود ۱۱ میلیارد دلار است که ایران سهم ناچیزی از آن را دارد.

ماشین ‏سازی صنعت دانش بنیان

خصوصیت منحصربفرد دیگر صنعت ماشین‌سازی این است که حتی اگر صنعت استفاده‏ کننده از ماشین‌آلات، از نظر فناوری سطح پایین یا متوسط باشد، اغلب ماشین‌آلات خط تولید از نظر فناوری در سطح متوسط به بالا هستند.

حقیقت این است که توسعه‌ تولید و بهره ‏وری در این صنعت، نیازمند مهارت متخصصان و فارغ‏ التحصیلان دانشگاهی در رشته‏ های مرتبط است. بنابراین، توسعه صنعت ماشین‌سازی به معنی ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب برای مهندسان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها خواهد بود.

این مسئله برای شرایط کنونی کشور که با مشکل درصد بالای بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به ویژه در مقاطع ارشد و دکتری مواجه است، اهمیت مضاعفی دارد. براساس آمار جهانی، ایران رتبه پنجم فارغ ‏التحصیلان رشته‏ های مهندسی در دنیا را دارد، لذا وجود نیروهای جوان و متخصص می‌تواند به عنوان یک مزیت رقابتی، زمینه توسعه‏ ای این صنعت ماشین‌سازی را در ایران فراهم کند.

کلام آخر

در پایان، تأکید می‏ شود که با توجه به اینکه صنعت ماشین‏ سازی یکی از مهم‏ترین صنایع رقابت‏ پذیر و اشتغال‏ زا در کشور است و علاوه بر تأمین نیاز تولیدکنندگان داخلی، ارزش افزوده بالا، مزیت‏های صادراتی و درآمدزایی بالایی را نیز برای کشور به همراه دارد و می ‏تواند اثرات منفی ناشی از تحریم ‏ها را کاهش دهد، بنابراین لازم‏ است به منظور رفع موانع و چالش ‏های پیش‏روی این صنعت و حمایت مؤثر از آن، زمینه تقویت و توسعه و بهره‏ مندی از مزایای رقابتی و صادراتی آن را برای اقتصاد کشور فراهم کنیم.

ماشین سازی عبداله زاده از برترین کارخانجات تولید و تامین ماشین آلات عایق کاری و نورد ورق در ایران است